Het Mentor Café

#08 Kritisch Denken. Iets Voor Jou?

September 01, 2021 Hans Ruinemans, Wilma Out Season 1 Episode 8
Het Mentor Café
#08 Kritisch Denken. Iets Voor Jou?
Show Notes Transcript

#08 Kritisch Denken. Iets Voor Jou? *Luister mee in Het Mentor Café

"Denken is zo buitengewoon moeilijk dat velen de voorkeur geven aan oordelen."
 We beoordelen en oordelen de hele dag, aan één stuk door, want we zijn lerende wezens. Dus schatten we situaties in, en we toetsen die aan onze ervaringen. Dat doen we bewust, maar vooral ook onbewust. Als je niet meer oordeelt en beoordeelt, maak je geen inschatting meer van wat er aan de hand is.

"Denken is zo buitengewoon moeilijk dat velen de voorkeur geven aan oordelen." In deze achtste podcast komt Hans Ruinemans met een alternatieve quote.

Alle podcasts zien of horen? Check www.businesstales.com/podcasts

Kleine bijdrage leveren? Leuk! www.buymeacoffee.com/hetmentorcafe

Dank aan Elmer de Winter voor de voice over van de intro.

Tot de volgende keer van Het Mentor Café, tot de volgende podcast.

De voice over van de intro is van Elmer de Winter.

Support the show

Het Mentor Café
Podcast #8
Kritisch denken. Iets voor jou?

W = Wilma Out
H = Hans Ruinemans

W: Denken is zo buitengewoon moeilijk dat velen de voorkeur geven aan oordelen. Deze uitspraak las ik kortgeleden op Facebook. En we weten allemaal dat het dan waar is. Nou ja. Niet dus. En juist daarom viel dit mij zo op. Wat is hiervan waar? Bij nader onderzoek bleek deze quote afkomstig te zijn van Otto Weiss, een Tsjechisch-Joods schrijver en dichter. In deze podcast - onze achtste alweer - leg ik de stelling voor aan Hans Ruinemans, boardroom monk. Dit is onze achtste podcast. Leuk dat je luistert. Hans, klopt het dat denken zo buitengewoon moeilijk is dat velen de voorkeur geven aan oordelen?

H: Nou, Wilma, ik kan natuurlijk zeggen dat de vraag stellen hetzelfde is als de vraag beantwoorden, maar dan zijn we snel klaar. En eigenlijk zie ik het heel anders. Ik wil de quote graag nog een keer horen…

W: Denken is zo buitengewoon moeilijk dat velen de voorkeur geven aan oordelen…

H: O ja. Nou, oordelen doen we allemaal. Daar is op zichzelf niks mis mee. We be-oordelen en oordelen de hele dag, aan één stuk door, want we zijn lerende wezens. Dus schatten we situaties in, en we toetsen die aan onze ervaringen. Dat doen we bewust, maar vooral ook onbewust. We beoordelen iets of iemand op wat we kennen of op wat we menen te weten en dat moet ook. Als je niet meer oordeelt en beoordeelt maak je geen inschatting meer van wat er aan de hand is. Een voorbeeld: Ik woon in Amsterdam in de buurt van een opvangcentrum voor daklozen. Allemaal zijn ze ook verslaafd of geestesziek. Soms allebei. Ik ken de meeste van hen en ik weet hoe goedschiks of hoe kwaadschiks ze zijn. Maar soms loopt er zomaar een dwaalgast tussen. Een kwakkelnoot. Ik heb dan mijn beoordelingsvermogen nodig om te weten of ik beter aan de andere kant van de straat kan gaan lopen. En dat geldt voor al mijn buurtgenoten.

W: Waar let je dan op?

H: Ik weet dat een hoodie en een petje met klep ver over de ogen en een ongeschoren uiterlijk niks zegt. En ook schelden en tieren is niet erg.  Maar iemand die verward en nerveus rondloopt, die weer wel.  Als je niet heel snel oordeelt en als je geen inschatting kan maken, of als je aarzelt dan loopt er misschien iemand gevaar. Oordelen is dus een belangrijk element voor het behoud van je leven. Als blijkt dat het niet helemaal juist hebben ingeschat, dan heeft dat invloed op een toekomstige situatie die daarop lijkt. Ons oordeel wordt dan anders.

W: Niet één oordeel is dus in beton gegoten. 

H: Klopt, tenzij je star en onwrikbaar vasthoudt aan je wereldbeeld. Die mensen ken ik ook.
Het gaat mis als we oordelen en beoordelen op basis van wat we denken dat waar is. Of op basis van wat anderen ons vertellen dat waar is. 

https://youtu.be/3Bdw96nYywk (Wesly Bronkhorst, Ik Had Het Mis)

W: Als ik op een binnenweg rijdt en in de berm staat twee auto’s stil, half op het asfalt, en er
komt iemand uit de eerste auto en die rent naar de tweede auto dan kan ik het mij niet veroorloven om eerst diepzinnig na te denken. 

H: Nee, dat zou ik niet doen. 

W: Is er een verschil tussen oordelen en be-oordelen?

H: Ja, dat is er. Oordelen is actief je mening vormen en ernaar handelen. Zoals die twee auto’s in de berm. Jij denkt dan: er is iets aan de hand. En dat zou ik ook doen. Ik rij door, stop iets verderop, bekijk de situatie van een afstand en als het nodig is bel ik 112. Dat is oordelen.
Beoordelen is het proces dat leidt tot het oordeel. Wat zie ik hier? Gaat dit nog goed? Zijn die mensen in de twee auto’s boos op elkaar? Wordt het een vechtpartij of is er iemand achter het stuur in elkaar gezakt? Beoordelen is een zaak van wikken en wegen, en ook dat kan razendsnel gaan.

W: En dan heb je nog veroordelen.

H: Veroordelen heeft te maken met afkeuring. In een gerechtshof wordt er juridisch veroordeeld. Wij  gewone mensen  kunnen ook iemand veroordelen. We oordelen dan negatief over iemand. 

W: En  om het rijtje compleet te maken heb je nog het vooroordeel.

H: Ja, daar is-ie. Het vooroordeel. ‘Voor’ betekent niet: het voorlopige oordeel. ‘Voor’ staat voor: ‘voor zijn beurt’. Het vooroordeel is een kant-en-klaar oordeel dat op niks gebaseerd is. Of: in ieder geval niet op feitelijke kennis. Het vooroordeel neemt de ruimte in van een oordeel. Van afweging is geen sprake. Er is dus geen redelijkheid. Een vooroordeel is dus onredelijk en meestal nogal bizar. Twee auto’s stoppen in de berm, en iemand denkt: nou, hier is vast sprake van een liquidatie. Ik noem maar wat. 

W: Terug naar de quote.

H: Ja, wil je ‘m nog eens herhalen? Het begon met Denken...

W: Denken is zo buitengewoon moeilijk dat velen de voorkeur geven aan oordelen.

H: O ja. Nou. Allereerst: we denken allemaal dat iedereen zo denkt als wij denken. Ik denk dus dat alle mensen denken zoals ik. En jij denkt dat iedereen zo denkt als jij. Maar dat is niet waar.  Denken is een activiteit – een cognitieve activiteit, en cognitief staat voor ‘het kennis absorberende vermogen’ –  …maar denken is dus een cognitieve activiteit waarmee we de wereld om ons heen proberen te begrijpen. Dat staat nooit stil, net als ademhalen. Het is ongelooflijk complex, en die complexiteit maakt dat het bij iedereen anders is.  Nu kun je dat denkproces trainen en sturen. Maar dat kan ook weer niet iedereen en niet iedereen kan het even succesvol.   

W: Je zegt dat je denken kunt trainen. Maar hoe weet je nu in welke richting je dat denken moet trainen? Wanneer denk je…overwogen en onbevooroordeeld.  H: Eigenlijk is je vraag: wanneer ben je een kritisch denker… Kritisch denken staat voor onafhankelijk en analyserend denken. Zorgvuldig nadenken. Zodat je gefundeerde conclusies kunt trekken.  

H: Hmm...

W: Goed. Hoe word ik een kritisch denker…

H: In huis-tuin en keukentaal bestaat kritisch denken uit het kunnen zien van alle kanten van een situatie. Een situatie heeft natuurlijk niet maar één kant. Als je alle kanten mee kunt laten wegen, en als je openstaat voor ideeën of inzichten die jouw zienswijze tegenspreken dan denk je kritisch. Plus het nuchter kunnen redeneren, zonder emotie en vooroordelen. En het eisen dat beweringen worden ondersteund door bewijs. De lijst is eindeloos. Ik ben misschien sneller klaar als je vraagt “wanneer denk je niet kritisch.”

W: Wanneer denk je niet kritisch?

H: Als je ongefundeerd nadenkt, zonder enige grond of toetsing aan de feitelijkheden. Als je denkt dat jouw waarheid de one and only is. En als je vasthoudt daaraan en niet meebeweegt met je nieuwe ervaringen. Dan ben je een niet-kritisch denker.

W: Kun je mensen verwijten dat ze niet kritisch denken.

 H: Het antwoord daarop is ingewikkeld. Mensen denken vanuit 2 – sja, laten we zeggen: 2 denkkanalen. Het één is een ouderwets kanaal van waaruit ‘het denken’ vanzelf gaat. Het is snel en intuïtief, maar ook eenvoudig. Er past niet zoveel door. Ruimte voor ingewikkelde zaken is er eigenlijk niet. Patronen worden wel weer snel herkend. Ik noem dat maar even de short-cut. Het andere kanaal noem ik dan voor het gemak maar even het tegenovergestelde daarvan: de long-way. Ja, ik weet ook zo snel niet hoe ik het anders moet noemen. De long-way is modern, met geavanceerde software. Er is ruimte voor allerlei omkeringen en het kan ingewikkelde wiskundige formules oplossen. Maar het is ook moelijker, je hebt er discipline voor nodig en het is trager. Niet iedereen beschikt over een goed werkende long-way. 

W: Kritisch denken is een vaardigheid die je kunt trainen. Maar hoe dan…

H: Daarvoor is het belangrijk dat je inziet dat iedereen anders denkt. En je moet weten dat niet iedereen die long-way even goed beheerst. Je moet ook in grote lijnen  weten hoe je zelf denkt. Dat weet je natuurlijk nooit echt, want een mens is complex, maar je valkuilen bijvoorbeeld, die weet je wel. 

W: Wat is jouw valkuil?

H: Mijn valkuil is dat ik te snel bij mijn oordeel kom. 

W: Je zegt dat je te snel bij je oordeel komt, maar ik ken je niet als iemand met een vooroordeel. 

H: Nee, van een vooroordeel heb ik geen last. Een vooroordeel laat geen ruimte voor een gewogen oordeel. Ik beoordeel een persoon of een situatie, dus het gaat in mijn geval niet om het vooroordeel. Maar ik ben daarna vrij snel met mijn oordeel. En ik handel daar dan ook snel naar. Meestal klopt dat, maar ik zie bij mezelf dat ik dat soms te snel heb gedaan en ernaast zit. 

W: Mijn valkuil is dat ik soms te traag ben in mijn oordeel. 

H: Dat herken ik in jou. Jij twijfelt te lang of jouw oordeel wel okay is. En ik ken je goed genoeg om te zeggen dat jij met jouw oordeel meestal gewoon goed zit. Je zou dus zekerder kunnen – of mogen - zijn van je oordeel. Dan handel je ook met meer zekerheid. 

W: Terug naar kritisch denken. Het woord kritisch doet een beetje zeurderig aan.

H: Net als alle woorden heeft ook het woord ‘kritisch’ een andere lading gekregen. Kritisch betekent gewoon: onafhankelijk en analyserend. 

W: Kritisch denken - onafhankelijk en analyserend denken - kun je trainen.

H: Ja. Ons brein is geneigd om de ‘short-cuts’ te maken. Dat is handig omdat je dan snel kunt reageren als dat moet. Maar bij complexere issues moet je dat juist niet doen. Je reageert dan impulsief - het woord zegt het al - en voor een complexe, gevoelige situatie is dat meestal schadelijk. Kies dan voor de long-way. 

W: En concreet doe je dat door… 

H: Door de tijd te nemen en om je eindoordeel uit te stellen. Je moet als het ware de boel opnieuw inventariseren. Wat zie ik, of: wat wordt hier gezegd? Wat vind ik hiervan en klopt dat wel? Dit doe je bijvoorbeeld door open vragen te stellen. Als daar gelegenheid voor is, natuurlijk. Is die gelegenheid er niet, dan moet je het toch met je eigen waarneming doen. 

W: En dan moet je begrijpen dat je het nooit helemaal juist kunt zien.

H: Exact. Geen mens is in staat om de situatie helemaal juist te interpreteren. Het is jouw waarneming die je ziet. Je moet het ermee doen, maar de waarheid is het niet. Het is jouw perceptie van de waarheid. 

https://youtu.be/JNkbthA5hiQ (Song, David Garrick - A Certain Misunderstanding)

W: Een actie vanuit een misperceptie kan verstrekkende gevolgen hebben voor de ander. 

H: Ja. Absoluut. Of voor jezelf. Je neemt een besluit op basis van een verkeerde perceptie van de waarheid. Niet gebaseerd op feiten, maar op aannames. Het kan relaties schaden. Het kan iemands toekomst verknallen. Je kunt jezelf daarmee blokkeren. Je geluk, je verdere ontwikkeling…Een risico van een misperceptie is trouwens altijd aanwezig. En daarmee is dus een verkeerde beslissing of actie nooit ver weg. Maar als je jezelf traint in kritisch denken, dan is het risico van een faliekante misperceptie enorm veel kleiner. 

W: Denken is zo buitengewoon moeilijk dat velen de voorkeur geven aan oordelen…

H: Ja, dat was de quote, hè..Ik denk er het mijne van. 

W: Bedenk jij eens een quote die deze kan vervangen…

H: Oke… daar komt-ie kritisch denken is moeilijk, maar je leven zal zoveel makkelijker zijn. 

W: die past op een tegeltje

H: Je houdt helemaal niet van tegeltjes. Op een koffiemok.

W: Hiermee eindigt deze podcast, beste luisteraar. Laat vooral weten wat je van ons vindt. Heb je ideeën of aanmerkingen? Ook die lezen wij graag. Blijf kritisch. Tot de volgende keer bij Het Mentor Cafe//, tot de volgende podcast.

 
 Meer podcasts beluisteren?
www.businesstales.com/podcasts

Een korte belafspraak maken met Hans Ruinemans?
www.businesstales.com/Hans

Een klein compliment geven aan deze podcast-serie?
https://www.BuyMeACoffee.com/HetMentorCafe